Tình hình dịch Covid-19 gần đây đang diễn biến phức tạp cộng thêm các khó khăn chung của thế giới như chiến sự Ukraine-Nga đã đẩy người lao động Việt Nam vào cảnh khó khăn tột cùng. Theo đó, có nhiều người lao động đã không thể chịu được áp lực và quyết định đi rút BHXH 1 lần để trang trải khó khăn trước mắt. Tình trạng này diễn ra ngày một thường xuyên và tạo nên áp lực không nhỏ cho xã hội cũng như tương lai của người rút. Chính vì vậy, Chính phủ cần nhanh chóng sửa đổi quy định về BHXH 1 lần tại Việt Nam để giúp đỡ người dân đưa ra các quyết định đúng đắn.
Hiện tại, quy định đóng BHXH tối thiểu 20 năm mới được nhận lương hưu đẩy nhiều người lao động vào cảnh khó khăn bởi lẽ khoảng thời gian này là quá dài.
Đối với người lao động đã đủ tuổi nghỉ hưu và chỉ thiếu một vài năm đóng thì vấn đề này dễ giải quyết. Tuy nhiên, đối với người lao động chưa đủ tuổi và còn thiếu năm thì họ không còn cách nào khác ngoài tiếp tục làm việc trong doanh nghiệp để đóng.
Còn một lựa chọn khác là đóng BHXH tự nguyện nhưng đối với đại đa số người lao động thì phương thức này quá tốn kém bởi lẽ người lao động phải đóng gần như đủ cả phần người sử dụng lao động.
Lí do trên cộng thêm việc các thông tin không chính thống trên mạng xã hội đã khiến người lao động dần dần đánh mất niềm tin vào chế độ BHXH Việt Nam, cho rằng Chính phủ và Nhà nước tạo ra hệ thống này để bắt chẹt người dân.
Qua đó đã dẫn đến hệ lụy là trong 3 tháng đầu năm nay, cả nước đã có hơn 208.900 người hưởng BHXH 1 lần (tăng 1% so với cùng kỳ năm trước). Giai đoạn 2016-2021 có hơn 4,59 triệu người hưởng BHXH 1 lần.
Trung bình cứ 2 người tham gia BHXH có 1 người rút 1 lần và năm sau luôn cao hơn năm trước. Trong nhóm hưởng BHXH 1 lần, nữ chiếm đa số trong khi chính phái nữ sẽ là nhóm đối tượng được hưởng nhiều hơn rất nhiều từ chế độ BHXH so với nam.
Việc rút BHXH 1 lần không chỉ khiến người lao động gặp khó khi về già mà còn tạo nên sức ép cho chính phủ và nhà nước Việt Nam.
Bởi lẽ trái với các tin đồn không chính thống trên mạng, Nhà nước Việt Nam sẽ không đứng nhìn người lao động không có lương hưu tự sinh tự diệt. Thay vào đó, Chính phủ sẽ có một phần ngân sách riêng để chăm lo cho hệ thống an sinh và trợ cấp người cao tuổi không có lương hưu.
Với việc có càng ngày càng nhiều người lao động rơi vào nhóm người cao tuổi không có lương hưu cộng thêm việc tốc độ già hóa dân số ngày càng tăng nhanh (năm 2030 dự kiến có 20% dân số trên 60 tuổi), Chính phủ Việt Nam sẽ phải chịu áp lực rất lớn để có thể duy trì một xã hội hài hòa, bình yên.
Thực trạng lĩnh BHXH 1 lần tại Việt Nam
Hiện tại, đối với việc người lao động đến rút BHXH 1 lần, các nhân viên làm việc tại Cơ quan BHXH đã được quán triệt phải giải thích rõ ràng cho người lao động về lợi, thiệt và hại khi rút BHXH 1 lần để động viên họ bảo lưu, tiếp tục tham gia chế độ BHXH nhằm có lương hưu sau này.
Tuy nhiên, nếu người lao động quyết định tiếp tục thì cơ quan BHXH vẫn phải giải quyết theo quy định.
Về mặt thủ tục thì ta khó có thể thay đổi nhưng về mặt quy định, tạo hoặc thay đổi điều kiện để khiến người lao động cảm thấy họ sẽ thiệt rất nhiều khi rút BHXH 1 lần là điều mà các cơ quan chức năng có thể thực hiện.
Hiện tại, theo đánh giá của Bộ LĐ-TB&XH, việc rút BHXH 1 lần chủ yếu xảy ra ở nhóm công nhân với thu nhập thấp, không có tích lũy. Chính vì vậy mà khi mất việc, đối mặt với nhiều áp lực kinh tế, điển hình như áp lực phải trả hóa đơn điện, nước, tiền thức ăn, tiền nhà, tiền quần áo, tiền học cho con, tiền thuốc thang ốm đau đột xuất,… họ đã chọn giải pháp ngắn hạn mà bỏ qua tương lai dài hạn.
Việc này xảy ra đặc biệt nhiều hơn đối với lao động nữ do các sức ép đối với phái nữ về việc nuôi con, chăm sóc gia đình, việc làm có nhiều biến động không lường trước được nhiều hơn nam.
Qua đó, khi đứng trước lựa chọn phải đi vay nặng lãi, lãi chồng lãi để lo cuộc sống và nhận BHXH 1 lần không có rủi ro trong ngắn hạn thì người lao động thường chọn phương án sau.
Thậm chí, có những trường hợp khi chưa đủ 1 năm làm việc sau khi nghỉ việc, người lao động còn chọn biện pháp “thế chấp sổ BHXH” để nhận được ngay số tiền chỉ bằng 50-60% số tiền đáng lẽ họ được nhận.
Tình trạng trên cho thấy tình cảnh tuyệt vọng của người lao động đến mức nào, đồng thời cũng dấy lên một vấn đề mới cần giải quyết ngoài chế độ BHXH 1 lần chính là làm sao để giải quyết căn nguyên của khó khăn để khiến người lao động không cần phải suy nghĩ đến việc rút BHXH 1 lần để trang trải khó khăn.
Theo các chuyên gia, ngoài nguyên nhân khách quan là đại dịch Covid-19 bùng phát khiến cho doanh nghiệp không còn lựa chọn nào ngoài việc cắt giảm vị trí thì còn có một thực trạng khác trong xã hội Việt Nam khiến người lao động khó khăn là hiện nay, các doanh nghiệp thường sẽ cắt giảm, loại bỏ các công nhân, người lao động nhiều tuổi (thường trên 40), khiến người lao động mất việc khi chưa tới tuổi nghỉ hưu.
Hiển nhiên, khi tuổi tác đã cao thì các doanh nghiệp đã không muốn giữ lại chứ không cần nói đến cơ hội kiếm việc làm mới và tiếp tục tham gia BHXH.
Thay đổi quy định về BHXH 1 lần tại Việt Nam
Tình trạng góc nhìn của doanh nghiệp rất khó giải quyết. Tuy nhiên, đối với quy định về BHXH 1 lần thì không nên có sự cứng nhắc như vậy.
Theo đó, để giảm số người lao động lựa chọn việc rút BHXH 1 lần, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đã đề xuất sửa quy định theo hướng giảm số năm đóng BHXH để khiến người lao động có thể được nhận lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm và hướng tới còn 10 năm.

Hiển nhiên với số năm đóng giảm thì mức hưởng cũng sẽ giảm tương ứng nhưng dù hưởng lương hưu ít chỉ 2 triệu, 1 triệu, thậm chí là vài trăm nghìn đồng còn hơn là hoàn toàn không có thu nhập, tạo nên gánh nặng cho con cái và xã hội.
Ngoài ra, theo đề xuất của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, nước ta cũng cần bổ sung chế độ trợ cấp nuôi con nhỏ và gia tăng thêm chính sách hỗ trợ doanh nghiệp duy trì việc làm với người lao động trung tuổi để tránh tình trạng sa thải người lao động suy giảm khả năng lao động nhưng chưa đến tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật.
Không chỉ vậy, đề xuất cũng bao gồm việc sửa đổi quy định rút BHXH 1 lần theo hướng chỉ cho phép rút phần người lao động đóng góp. Theo đó, nếu người lao động quyết định rút thì họ chỉ có thể rút trong khoảng 10.5% (thực tế là mức 8% đóng vào quỹ hưu trí, 1% cho BHTN và 1.5% cho BHYT), còn mức đóng 20 – 21.5% của người sử dụng lao động sẽ không được hưởng.
Tuy quy định này khắc nghiệt nhưng chắc chắn nó sẽ làm giảm đáng kể số lượng người tham gia BHXH 1 lần bởi lẽ nếu muốn hưởng toàn bộ số tiền đóng góp vào Quỹ, bao gồm cả phần đóng của người sử dụng lao động thì người lao động buộc phải tiếp tục theo chế độ BHXH và hưởng các chế độ phúc lợi như lương hưu, chăm sóc ốm đau khi về già,…
Một cải thiện nữa là Bộ Lao Động đề xuất bổ sung quy định người lao động có thời gian đóng BHXH nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu, nếu họ không nhận BHXH 1 lần thì sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội sớm hơn với mức trợ cấp hàng tháng cao hơn so với những người khác.
Chuyên gia lao động – ông Phạm Minh Huân (nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội) cho biết: “Lý do rút BHXH 1 lần có rất nhiều, nên cần điều chỉnh nhanh các chính sách liên quan, đặc biệt là sửa Luật BHXH, trong đó có giảm số năm đóng để được hưởng lương hưu. Những người đã đóng BHXH hơn 10 năm thường đã trung tuổi, họ dễ mất việc nhưng rất khó xin việc mới để đóng tiếp, nên muốn giữ chân họ ở lại hệ thống cần điều kiện hưởng lương hưu dễ hơn, và các chính sách hỗ trợ khác đi kèm.”
Liên hệ với công ty luật ASL LAW để được tư vấn luật về lao động và việc làm.
BÀI VIẾT HỮU ÍCH LIÊN QUAN