English
中文 (中国)
(Xuất bản trên Tạp chí Diễn đàn Pháp luật & Pháp lý Việt Nam – Vietnam Law & Legal Forum Magazine)
Các tác động tiêu cực từ căng thẳng địa chính trị đã gián tiếp gây trở ngại cho sự phục hồi kinh tế toàn cầu sau đại dịch COVID-19, khiến thị trường M&A năm 2023 không phát triển mạnh mẽ như dự kiến sau kết quả ít lạc quan hơn trong năm 2022. Tuy nhiên, sự phát triển sôi nổi trong hợp tác thương mại quốc tế giữa Việt Nam và các quốc gia khác vào giai đoạn cuối năm 2023 được coi là một điểm sáng triển vọng cho sự hồi phục của thị trường M&A Việt Nam trong năm 2024.
(Viết bởi Luật sư cấp cao Nguyễn Tiến Hòa & Luật sư cấp cao Nguyễn Thị Thúy Chung)
Các xu hướng M&A tại Việt Nam trong năm 2023
Theo dữ liệu được công bố bởi KPMG Việt Nam, số giao dịch trên thị trường M&A tại Việt Nam trong 10 tháng đầu năm ghi nhận 265 giao dịch với tổng giá trị 4.4 tỷ USD, thấp hơn đáng kể so với mức cao kỷ lục 10.8 tỷ USD vào năm 2021. Sự giảm số lượng giao dịch cũng như giá trị giao dịch đã đặt ra thách thức trong việc đạt tổng giá trị giao dịch 6.8 tỷ USD, như trong năm 2022.
Bảng: Tổng quan về thị trường M&A tại Việt Nam trong 7 tháng đầu năm 2023
| Thành phần | Số lượng thương vụ | Giá trị (Triệu USD) | Giá trị trung bình (Triệu USD) | Tốc độ tăng trưởng giá trị của thương vụ |
| Bất động sản và xây dựng | 18 | 564 | 13 | -65% |
| Công nghệ, truyền thông và viễn thông | 9 | 29 | 3 | -91% |
| Sản xuất công nghiệp và ô tô | 4 | 18 | 5 | -25% |
| Các dịch vụ tài chính | 10 | 1806 | 181 | -53% |
| Năng lượng | 5 | 80 | 16 | -62% |
| Hàng tiêu dùng | 10 | 152 | 15 | -88% |
| Y tế | 6 | 468 | 78 | 1460% |
| Khác | 8 | 75 | 9 | -93% |
| Tổng | 94 | 3192 | 33 | -62% |
Thị trường M&A Việt Nam có thể được phân loại vào tám nhóm chính gồm: bất động sản và xây dựng; công nghệ, viễn thông và truyền thông; sản xuất công nghiệp và ô tô; dịch vụ tài chính; năng lượng; hàng tiêu dùng; y tế; và các nhóm khác. Theo thống kê của EY-Parthenon, ngành bất động sản và xây dựng chiếm tỷ lệ cao nhất về số giao dịch trong 7 tháng đầu năm, tiếp theo là các ngành dịch vụ tài chính và hàng tiêu dùng.
Bất động sản và xây dựng
Trong 7 tháng đầu năm 2023, tổng giá trị giao dịch M&A trong lĩnh vực bất động sản và xây dựng đạt 1.4 tỷ USD. Trong số này, bất động sản công nghiệp đã trở thành đối tượng đầu tư đạt được nhiều sự quan tâm của các nhà đầu tư nước ngoài nhất. Trong lĩnh vực xây dựng, các giao dịch thâu tóm chủ yếu nhằm phục vụ các dự án phát triển khu công nghiệp.
Một trong những yếu tố hấp dẫn quan trọng của thị trường bất động sản tại Việt Nam là ưu điểm về giá cả khi (i) giá bất động sản tại Việt Nam nói chung vẫn thấp hơn nhiều quốc gia khác trong khu vực và (ii) cả giá trị đất và giá thuê vẫn ổn định, tạo cơ hội cho các nhà đầu tư mua các dự án với giá hấp dẫn.
Hơn nữa, khi Việt Nam đang xem xét sửa đổi các chính sách liên quan đến lĩnh vực bất động sản, bao gồm Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản và Luật Nhà ở, một khung pháp lý dự kiến được sửa đổi, tạo điều kiện cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia các giao dịch M&A trong lĩnh vực bất động sản đang tạo nên những tín hiệu tích cực trong việc nâng cao khung pháp lý trong các luật quản lý trực tiếp liên quan đến các dự án M&A càng thể hiện tiềm năng của ngành này đối với các nhà đầu tư.
Sự phục hồi trong sản xuất công nghiệp không chỉ phản ánh sự cải thiện liên tục trong xuất khẩu hàng hóa mà còn đóng góp vào sự tăng trưởng của các giao dịch M&A trong bất động sản công nghiệp. Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới tính đến tháng 9 năm 2023, nền kinh tế Việt Nam đạt mức tăng trưởng 5.3% (so với cùng kỳ) trong quý III năm 2023 so với 4.1% (so với cùng kỳ) trong quý II năm 2023. Con số này được cho là do sự phục hồi dần dần của sản xuất công nghiệp, rõ ràng từ việc tăng chỉ số sản xuất công nghiệp kể từ tháng 3 năm 2023. Điều này cũng là một yếu tố đáng chú ý làm nổi bật sự hấp dẫn của bất động sản công nghiệp trên thị trường M&A.
Chỉ số sản xuất công nghiệp[1]
Dịch vụ tài chính và hàng tiêu dùng
Tiềm năng lớn trong thị trường cho vay tiêu dùng của Việt Nam đóng vai trò như một ngọn đèn hi vọng, thu hút các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào các giao dịch tài chính và tập trung vào người tiêu dùng. Đồng thời với sự chuyển đổi số, những nỗ lực xây dựng một kho dữ liệu quốc gia và số hóa dữ liệu công dân bởi Chính phủ, các tổ chức tài chính như ngân hàng đều đang tích cực quảng bá các dịch vụ ngân hàng số. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, nhiều giao dịch cơ bản trong lĩnh vực ngân hàng đã hoàn toàn được số hóa, với một số ngân hàng ghi nhận hơn 90% giao dịch của khách hàng được tiến hành qua các kênh số. Hơn nữa, tỷ lệ sử dụng internet cao và việc áp dụng công nghệ rộng rãi trong các dịch vụ tài chính và ngân hàng cơ bản cũng cung cấp những lợi thế đáng kể.
Về hoạt động Công nghệ tài chính (fintech), sự thay đổi nhanh chóng trong hành vi tiêu dùng, kết hợp với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử và ứng dụng công nghệ blockchain, mang lại tiềm năng lớn cho các công ty fintech trong lĩnh vực thanh toán số, cho vay, công nghệ bảo hiểm (insurtech) và tài chính tích hợp. Dự thảo nghị định về khu vực thử nghiệm quy định cho hoạt động fintech trong lĩnh vực ngân hàng, được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trình lên Chính phủ, là một tín hiệu cho sự nỗ lực thúc đẩy sự phát triển của fintech trong nước.
Với thị trường thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, Việt Nam trở nên nổi bật như một thị trường cực kỳ hứa hẹn trong khu vực theo các chỉ số dưới đây của Internet và thương mại điện tử tại Việt Nam, thể hiện tiềm năng thương mại điện tử lớn trong ngành, phản ánh một xu hướng tiêu dùng rất phát triển trên các nền tảng thương mại điện tử.
Biểu đồ: Quy mô của nền kinh tế Internet tại Việt Nam[2]
Bản báo cáo “Kinh tế khu vực Đông Nam Á năm 2021” của Google, Temasek và Bain & Company
Các yếu tố quan trọng
Nguyên nhân dẫn đến sự suy giảm thị trường M&A tại Việt Nam năm 2023
Từ góc độ toàn cầu, giá trị giao dịch toàn cầu trên thị trường M&A năm 2023 đang gặp phải sự đình trệ khi các nhà đầu tư đối mặt với sự không chắc chắn trong chính trị và kinh tế toàn cầu. Sự gia tăng lạm phát toàn cầu, cùng với sự không ổn định địa chính trị và kinh tế tăng lên trên toàn cầu, đã ảnh hưởng đến quan điểm của nhà đầu tư đến một mức độ nào đó, làm cho họ trở nên cẩn trọng hơn, song hành với sự không chắc chắn về thủ tục đầu tư ra nước ngoài tại các thị trường mục tiêu.
Theo nhiều cuộc khảo sát được thực hiện bởi các tổ chức uy tín trên toàn cầu, hoạt động M&A toàn cầu trong năm 2023 đang đối mặt với điều kiện không thuận lợi, với một trong những nguyên nhân chính là việc tăng lãi suất liên tục bởi Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (Fed). Điều này đã dẫn đến việc tăng chi phí tài chính và giảm giá tài sản. Ngoài ra, việc siết chặt chính sách tiền tệ ở các nền kinh tế lớn, dẫn đến việc tăng lãi suất, cũng ảnh hưởng đến thị trường các nước mới nổi, làm cho các giao dịch trở nên đắt đỏ hơn và ảnh hưởng tiêu cực đến cả chất lượng và số lượng giao dịch trên thị trường.
Đặc biệt, một trong những yếu tố góp phần làm ảnh hưởng tiêu cực đến tình hình chính trị – kinh tế toàn cầu nói chung và thị trường M&A nói riêng là sự gián đoạn do cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine cũng như xung đột liên tục giữa Israel và Hamas. Việt Nam, trong quá trình hội nhập, không thể tránh khỏi ảnh hưởng của những diễn biến này.
Ảnh hưởng của chiến tranh Nga-Ukraine
Một trong những ảnh hưởng của chiến tranh Nga-Ukraine là ảnh hưởng đến hoạt động thương mại và đầu tư. Một loạt các biện pháp trừng phạt Nga của các quốc gia phương Tây, bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Úc và Canada, đã được thực hiện để đáp trả cuộc tấn công của Nga vào Ukraine. Những biện pháp trừng phạt này đang tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế toàn cầu, và Việt Nam không tránh khỏi những ảnh hưởng này. Việc loại bỏ Nga khỏi hệ thống tài chính SWIFT và đóng băng tài sản ở nước ngoài đặt ra thách thức cho các giao dịch thương mại và đầu tư của Nga tại Việt Nam.
Ngoài ra, xung đột Nga-Ukraine làm gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam và tạo ra thách thức cho các doanh nghiệp muốn đầu tư vào Việt Nam. Sự phức tạp này làm trở ngại cho quá trình kiểm tra thông tin và thanh toán trong các giao dịch M&A.
Thứ hai, chiến tranh dẫn đến tăng giá trên thị trường đối với một số nguyên liệu năng lượng và sản xuất, ảnh hưởng đến cả sản xuất và hàng tiêu dùng. Nga là một quốc gia hàng đầu về khai thác và xuất khẩu dầu, chiếm 12% khối lượng giao dịch thế giới với khoảng 5 triệu thùng mỗi ngày. Việc hạn chế giao dịch với một nhà cung cấp lớn như Nga làm tăng giá dầu, tạo ra áp lực lạm phát toàn cầu và ảnh hưởng đáng kể đến chi phí sản xuất. Do ảnh hưởng của biện pháp trừng phạt, nhiều công ty vận chuyển từ chối vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam đến Nga, dẫn đến tăng chi phí vận chuyển và trì hoãn. Lệnh cấm vận hàng không cũng làm tăng chi phí logistics toàn cầu. Những trì hoãn này đặt ra thách thức quản lý chuỗi cung ứng, buộc các doanh nghiệp phải thay đổi chiến lược và ảnh hưởng đến quyết định mở rộng hoặc tham gia vào M&A. Các công ty liên quan đến M&A có thể phải đối mặt với trì hoãn trong việc triển khai dự án và ký kết hợp đồng, tăng nguy cơ không thực hiện đúng thời gian và cam kết chi phí.
Tác động của xung đột Israel-Hamas
Xung đột đang diễn ra ở khu vực Trung Đông không thể phủ nhận có những tác động tiêu cực như làm gián đoạn quan hệ thương mại và đầu tư, tăng cường khả năng xảy ra các biện pháp phòng thủ kinh tế; làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và đầu tư quốc tế; và rủi ro tiền tệ.
Trước hết, xung đột có thể tạo ra nguy cơ làm gián đoạn quan hệ thống thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và Israel, tạo ra thách thức trong các cuộc đàm phán cho một hiệp định thương mại tự do và giảm khả năng hợp tác đầu tư.
Thứ hai, lo ngại về việc giảm tổng cầu tiêu dùng do xung đột thường dẫn đến việc tăng cường các biện pháp phòng thủ kinh tế. Điều này có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam và giảm thu nhập từ bán hàng nước ngoài.
Thứ ba, xung đột có thể gây ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là đối với nguồn năng lượng như dầu thô. Sự gián đoạn này có thể đặt ra thách thức trong cung cấp dầu, ảnh hưởng tiêu cực đến các dự án M&A liên quan đến ngành năng lượng. Ngoài ra, căng thẳng chính trị có thể thúc đẩy các nhà đầu tư chuyển hướng đến các lĩnh vực đầu tư nội địa hoặc có khoảng cách địa lý gần hơn. Điều này có thể tạo ra biến động trong luồng đầu tư vào Việt Nam từ các quốc gia khác, ảnh hưởng đến thị trường M&A.
Sự tăng giá dầu toàn cầu có thể đặt ra những thách thức đáng kể đối với các ngân hàng, đặc biệt khi chính sách tiền tệ lỏng lẻo đang áp dụng. Sự dao động của tiền tệ có thể dẫn đến việc tích lũy tài sản như đô la Mỹ và vàng, làm tăng thêm sự không chắc chắn trong các giao dịch M&A trong lĩnh vực tài chính và ngân hàng.
Điểm sáng cho thị trường M&A ở Việt Nam trong năm 2023
Mặc dù có sự chậm trễ trong các hoạt động M&A tại Việt Nam trong phần lớn năm 2023, một số yếu tố tiềm năng có thể thúc đẩy các nhà giao dịch tăng lên trong năm tới. Đáng chú ý, việc nâng cao mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ lên đối tác chiến lược toàn diện, như đã thể hiện trong Tuyên bố chung về Hợp tác Kinh tế-Thương mại-Đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, được coi là một điểm sáng được hy vọng sẽ tăng cường giao dịch và cải thiện triển vọng của thị trường M&A tại Việt Nam.
Mở cửa thị trường và hỗ trợ chính sách
Đề xuất của Việt Nam cho Hoa Kỳ xem xét việc công nhận tình trạng kinh tế thị trường của quốc gia này là một sự phát triển đáng kể. Việc công nhận này không chỉ cung cấp điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp Việt Nam trong các trường hợp bảo vệ thương mại mà còn giúp củng cố vai trò, vị trí của Việt Nam và sự tin tưởng của nhà đầu tư vào tiềm năng phát triển của Việt Nam.
Tăng cường hợp tác đầu tư và thương mại
Cam kết của Hoa Kỳ để tạo điều kiện thuận lợi cho các sản phẩm chủ chốt của Việt Nam, như dệt may, giày dép và sản phẩm nông nghiệp, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu và thúc đẩy hợp tác thương mại giữa hai quốc gia. Việc thúc đẩy Hệ thống ưu đãi phổ cập (Generalized System of Preferences – GSP) của Việt Nam cũng hứa hẹn đảm bảo rằng hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam nhận được điều kiện công bằng, mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp và kích thích thương mại giữa hai quốc gia.
Nhìn chung, điều này được hy vọng sẽ tăng cường sự phát triển của các giao dịch M&A, tạo ra sự hấp dẫn lớn hơn cho các nhà đầu tư muốn tham gia vào thị trường nhập khẩu-xuất khẩu tại Việt Nam. Ngoài ra, nó sẽ tăng cường tiềm năng đầu tư trong các lĩnh vực mà Việt Nam đã có lợi thế cạnh tranh.
Hợp tác trong các lĩnh vực ưu tiên
Hai quốc gia này đang cùng nhau tăng cường hợp tác chiến lược, tập trung vào việc hợp tác trong các lĩnh vực như khoa học và công nghệ, đổi mới, giáo dục và đào tạo, giảm nhẹ biến đổi khí hậu, và phát triển năng lượng tái tạo. Điều này hứa hẹn tạo ra cơ hội cho việc đa dạng hóa trong các giao dịch M&A và thúc đẩy phát triển bền vững.
Cụ thể, trong các lĩnh vực hợp tác số, khoa học và công nghệ, Hoa Kỳ và Việt Nam đang tăng cường hợp tác trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ. Để thúc đẩy phát triển nền kinh tế số và thu hút các giao dịch M&A liên quan đến lĩnh vực này, Hoa Kỳ đã cam kết tăng cường hỗ trợ đào tạo và phát triển lực lượng lao động cao cấp trong lĩnh vực công nghệ cao tại Việt Nam để đạt được những mục tiêu này.
Về lĩnh vực năng lượng, Việt Nam và Hoa Kỳ sẽ hợp tác trong lĩnh vực năng lượng để xây dựng một hệ thống năng lượng quốc gia hiệu quả hơn, thu hút đầu tư và công nghệ vào Việt Nam. Hợp tác này mở ra cơ hội cho các giao dịch M&A trong năng lượng tái tạo và công nghệ xanh.
Việt Nam và Hoa Kỳ cam kết hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực năng lượng để xây dựng một hệ thống năng lượng quốc gia hiệu quả hơn, thu hút vốn đầu tư và công nghệ vào Việt Nam. Kế hoạch mở rộng các giao dịch M&A vào các lĩnh vực năng lượng tái tạo và công nghệ xanh cũng được cả hai quốc gia xem xét triển khai sớm.
Về ngành công nghiệp bán dẫn, Hoa Kỳ cam kết hỗ trợ Việt Nam trong việc xây dựng một hệ sinh thái bán dẫn và đã đề ra kế hoạch phát triển lực lượng lao động trong lĩnh vực này. Cả hai bên đều cam kết hỗ trợ và hợp tác mạnh mẽ để nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu, cung cấp tài trợ cho các doanh nghiệp tham gia các giao dịch M&A liên quan đến sản xuất bán dẫn.
Cải cách kinh tế ở Việt Nam
Việt Nam đề xuất rằng Hoa Kỳ sớm công nhận tình trạng kinh tế thị trường để hỗ trợ doanh nghiệp trong nước đồng thời thu hút đầu tư nước ngoài vào thị trường M&A. Hoa Kỳ bày tỏ sự đánh giá cao với các nỗ lực của Việt Nam trong quá trình hiện đại hóa và đảm bảo sự minh bạch trong chính sách tiền tệ và tỷ giá hối đoái. Hoa Kỳ cũng cam kết hỗ trợ Việt Nam trong việc này, giúp tạo ra một môi trường ổn định và thuận lợi cho các nhà đầu tư thực hiện các giao dịch M&A tại Việt Nam, giảm thiểu rủi ro và khuyến khích hợp tác tích cực giữa hai quốc gia.
Hợp tác với Tổ chức Thương mại Thế giới
Cả Việt Nam và Hoa Kỳ cam kết tăng cường hệ thống thương mại đa phương thông qua Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), nhằm mục tiêu nâng cao sự công bằng và minh bạch trong môi trường thương mại. Ngoài ra, cả hai bên sẽ cam kết với các phương pháp dựa trên quy tắc, giảm thiểu rủi ro cho các doanh nghiệp tham gia các giao dịch M&A tại Việt Nam. Cụ thể, các quy tắc của WTO cung cấp một khung pháp lý thống nhất để điều chỉnh các quy trình đàm phán và giải quyết trong các giao dịch M&A, giúp giảm bớt sự phức tạp của các thủ tục hành chính và tạo cơ hội cho sự hỗ trợ hợp tác giữa hai quốc gia.
Hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng
Hoa Kỳ cam kết hỗ trợ Việt Nam trong việc sản xuất và phát triển cơ sở hạ tầng vật lý và số chất lượng cao, chuyển đổi năng lượng công bằng, nông nghiệp bền vững và thông minh, cũng như hỗ trợ Việt Nam trong việc tích hợp sâu và bền vững vào chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu. Điều này giúp các doanh nghiệp thực hiện các giao dịch M&A để mở rộng quy mô và năng lực kinh doanh.
Hơn nữa, Tổ chức Tài chính Phát triển Quốc tế của Hoa Kỳ (DFC) sẽ cung cấp hỗ trợ tài chính cho các dự án tư nhân tại Việt Nam trong các lĩnh vực phát triển cơ sở hạ tầng, khí hậu, y tế và doanh nghiệp nhỏ, giúp các doanh nghiệp tham gia các giao dịch M&A.
Kết hợp tất cả, sự mở cửa thị trường hiện tại, sự hỗ trợ chính sách và cam kết hợp tác trong các lĩnh vực chiến lược tạo ra một môi trường tích cực cho sự phát triển và mở rộng của các doanh nghiệp, như thể hiện qua sự hợp tác giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Điều này không chỉ tạo ra cơ hội quan trọng cho các doanh nghiệp Việt Nam mà còn kích thích sự hợp tác và đầu tư giữa hai quốc gia, góp phần vào sự phát triển của thị trường M&A. Điều này hứa hẹn là một điểm sáng trong viễn cảnh đầu tư M&A năm 2024. Ngoài ra, sự ổn định chính trị, tỷ suất tăng trưởng kinh tế ấn tượng và một thị trường tiêu thụ nội địa đang tăng nhanh với dòng vốn FDI mạnh mẽ tạo nên một nền tảng vững chắc, cho thấy điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nắm bắt cơ hội chiến lược trong thị trường M&A năng động của Việt Nam trong năm 2024.
[1] Source: The World Bank, Vietnam macroeconomic update September 2023, page 2
[2] Department of E-commerce and Digital Economy – Ministry of Industry and Trade, 2022. Vietnam E-commerce White Paper 2022. Pg. 32, 37
Đọc bài viết gốc tại đây.
ASL Law là công ty luật độc lập và cung cấp đầy đủ dịch vụ được tín nhiệm cao của Việt Nam gồm các luật sư giàu kinh nghiệm và tài năng. ASL Law được Legal500, Asia Law, WTR và Asia Business Law Journal. xếp hạng là Công ty Luật hàng đầu tại Việt Nam. Có trụ sở tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, mục đích chính của ASL LAW là cung cấp lời tư vấn và giải pháp lý thiết thực, hiệu quả và hợp pháp nhất cho khách hàng trong nước và quốc tế.
Liên hệ với ASL LAW để được hướng dẫn về Mua bán và Sáp nhập tại Việt Nam.
BÀI VIẾT HỮU ÍCH LIÊN QUAN
