English
中文 (中国)
日本語
Trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế và thương mại, các doanh nghiệp Việt Nam thường xuyên tham gia vào các giao dịch xuyên biên giới. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, kết hợp với tính chất phi biên giới của thương mại hiện đại đã khiến các hành vi gian lận quốc tế ngày càng trở nên tinh vi, có tổ chức và khó kiểm soát hơn.
Thực tiễn các vụ việc tố tụng dân sự với yếu tố gian lận xuyên biên giới vì vậy ngày càng gia tăng đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với hệ thống pháp luật nhằm áp dụng kịp thời, hiệu quả các biện pháp nhằm thu thập chứng cứ, truy tìm, phong tỏa tài sản để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên bị thiệt hại.
Trong bối cảnh đó, việc nhận thức đầy đủ và khai thác hiệu quả các công cụ pháp lý hỗ trợ tố tụng mang ý nghĩa quyết định trong việc bảo đảm quyền lợi chính đáng của bên bị hại và các chủ thể liên quan, đặc biệt là trong quá trình thu hồi tài sản bị chiếm đoạt.
Bài viết này sẽ giới thiệu đến doanh nghiệp Việt Nam các biện pháp pháp lý được công nhận và áp dụng rộng rãi trong hệ thống thông luật (common law) với đại diện là các quốc gia như Anh, Hoa Kỳ, Singapore và Hồng Kông.
Các công cụ bao gồm: lệnh yêu cầu cung cấp thông tin (Bankers Trust Orders), lệnh phong tỏa tài sản (Freezing Orders/Mareva Injunctions), và biện pháp cấm xuất cảnh (Passport/Travel Orders). Đây đều là những biện pháp được phát triển từ thực tiễn tố tụng nhằm đối phó hiệu quả với gian lận tài chính xuyên biên giới và có thể được nghiên cứu, vận dụng trong khuôn khổ pháp luật Việt Nam hiện hành.
Lệnh yêu cầu bên thứ ba cung cấp thông tin (Disclosure Orders)
Lệnh Norwich Pharmacal
Lệnh Norwich Pharmacal là một lệnh của tòa án yêu cầu tiết lộ thông tin từ một bên thứ ba được xác định là đang nắm giữ các thông tin cần thiết để người yêu cầu có thể khởi kiện người gây ra hành vi sai trái, truy tìm tài sản, hoặc thực hiện các khiếu kiện liên quan đến quyền sở hữu.
Mục đích của lệnh là buộc bên thứ ba này cung cấp các tài liệu hoặc thông tin cần thiết để hỗ trợ người yêu cầu thực hiện khởi kiện hoặc thực hiện các thủ tục tố tụng đối với những người bị cho là đã có hành vi xâm phạm quyền hoặc lợi ích hợp pháp của họ. Người yêu cầu không nhất thiết phải có ý định chắc chắn khởi kiện tại thời điểm nộp đơn xin lệnh của tòa án. Tuy nhiên, tòa án sẽ không cho phép sử dụng học thuyết công bằng này như một công cụ để “câu mò thông tin” (fishing expedition), và cũng không cho phép việc tiết lộ thông tin được sử dụng vào mục đích không phù hợp.
Lệnh Norwich Pharmacal hiện được áp dụng rộng rãi tại Vương quốc Anh, Ireland, Úc và Canada.
Để được tòa án chấp thuận cấp Lệnh Norwich Pharmacal, người yêu cầu phải đảm bảo các tiêu chí sau (dẫn theo phán quyết của Thẩm phán Saini trong vụ Collier v Bennett [2020] EWHC 1884 (QB)):
- Người yêu cầu phải chứng minh rằng họ có “lập luận có cơ sở đáng tin cậy” rằng một hành vi vi phạm pháp luật đã được thực hiện đối với họ bởi một cá nhân cụ thể.
- Bên bị yêu cầu phải có liên quan đến hành vi vi phạm đó theo cách thức đã hỗ trợ hoặc tạo điều kiện cho hành vi xảy ra – dù là vô tình hay cố ý.
- Bên bị yêu cầu phải có khả năng, hoặc có khả năng cao, cung cấp thông tin hoặc tài liệu cần thiết để truy cứu trách nhiệm người thực hiện hành vi vi phạm.
- Việc yêu cầu tiết lộ thông tin từ bên bị yêu cầu phải là biện pháp phù hợp và tương xứng trong bối cảnh tổng thể của vụ việc.
Lệnh Bankers Trust
Lệnh Bankers Trust (Bankers Trust Order) là một loại lệnh của tòa án dân sự yêu cầu ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính cung cấp thông tin tài khoản của bị đơn hoặc các bên liên quan trong một vụ kiện dân sự, thường là các vụ kiện liên quan đến lừa đảo, biển thủ tài sản, rửa tiền hoặc các hành vi gian lận tài chính khác.
Thuật ngữ này xuất phát từ án lệ “Bankers Trust Co v. Shapira” (1980) của Tòa án Anh, nơi lần đầu tiên tòa cho phép một bên yêu cầu thông tin ngân hàng của người khác nhằm truy tìm tài sản bị chiếm đoạt.
Mục đích của lệnh Bankers Trust là giúp bị đơn có thể truy tìm tài sản bị thất thoát hoặc chiếm đoạt, đồng thời ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản bằng cách nhanh chóng tiếp cận thông tin tài khoản ngân hàng.
Lệnh Bankers Trust hiện đang được sử dụng rộng rãi tại Vương quốc Anh và Hồng Kông. Hoa Kỳ sử dụng trát hầu tòa (subpoena) thay thế.
Để được tòa án chấp thuận ban hành Lệnh Bankers Trust, người yêu cầu phải cung cấp bằng chứng về hành vi gian lận của khách hàng ngân hàng phải rất rõ ràng, cụ thể, tòa án phải có cơ sở hợp lý để tin rằng:
- Tài sản đang được xét đến là thuộc sở hữu của nguyên đơn;
- Nguyên đơn đã bị chiếm đoạt tài sản đó một cách gian lận; và
- Nếu chậm trễ, tài sản có thể bị tẩu tán trước khi vụ việc được đưa ra xét xử.
Bên cạnh đó, tòa án cũng sẽ xem xét liệu các thông tin theo yêu cầu có phải cơ sở để người yêu cầu xác định vị trí hoặc bảo toàn tài sản mà nguyên đơn có thể có quyền sở hữu.
Lệnh phong tỏa tài sản (Freezing Orders / Mareva Injunctions)
Mareva Order
Lệnh Mareva, còn được biết đến với các tên gọi khác như lệnh phong tỏa tài sản, là một biện pháp khẩn cấp tạm thời do tòa án ban hành nhằm phong tỏa tài sản của bị đơn trong quá trình tố tụng dân sự.
Mục đích chính của lệnh này là bảo vệ tính liêm chính của quá trình xét xử bằng cách ngăn chặn bị đơn tẩu tán tài sản, dẫn đến việc không thể thi hành bản án nếu tòa tuyên có trách nhiệm bồi thường.
Lệnh này không được ban hành như một hình thức bồi thường cho nguyên đơn, cũng không trao cho nguyên đơn quyền sở hữu tài sản của bị đơn. Thay vào đó, lệnh thường được ban hành nhằm ngăn chặn bị đơn – dù vô tội hay có dấu hiệu gian lận rõ ràng – chuyển giao hoặc tẩu tán tài sản ra ngoài thẩm quyền của tòa án nơi đang tiến hành xét xử.
Đặc điểm độc đáo của lệnh phong tỏa tài sản là, không giống như các lệnh cấm thông thường khác, lệnh này áp dụng cả đối với những tài sản của bị đơn không liên quan trực tiếp đến tranh chấp đang được xét xử.
Một điểm đặc biệt của lệnh phong tỏa tài sản là nó có thể áp dụng đối với cả những tài sản của bị đơn không liên quan quan trực tiếp đến tranh chấp đang được xét xử.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nếu yêu cầu phong tỏa tài sản được chấp thuận, nguyên đơn sẽ phải “cam kết về bồi thường thiệt hại” nhằm bảo đảm rằng bị đơn, trong trường hợp thắng kiện, có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại do lệnh phong tỏa gây ra.
Lệnh Mareva hiện đang được áp dụng rộng rãi và hiệu quả tại các quốc gia như Vương quốc Anh, Hồng Kông, Singapore.
Khi xem xét một đơn yêu cầu ban hành lệnh phong tỏa tài sản, tòa án sẽ cân nhắc ba điều kiện sau đây:
- Liệu có tồn tại một tranh chấp thực chất, có thiện chí cần được xét xử hay không;
- Liệu việc bồi thường thiệt hại bằng tiền có đủ để khắc phục hậu quả nếu đơn xin lệnh bị từ chối nhưng nguyên đơn sau đó lại thắng kiện tại phiên tòa hay không;
- Việc ban hành lệnh có nằm trong cán cân lợi ích và là biện pháp hợp lý, công bằng trong hoàn cảnh đó hay không.
Lệnh Chabra
Lệnh Chabra là một loại lệnh phong tỏa tài sản đặc biệt trong tố tụng dân sự, có nguồn gốc từ vụ án TSB Private Bank International SA v Chabra [1992], được đặt tên theo tên bị đơn trong vụ kiện đó. Đây là một phần mở rộng của lệnh Mareva (freezing order), cho phép tòa án phong tỏa tài sản của một bên không phải là bị đơn trong vụ kiện – nếu có bằng chứng cho thấy tài sản đó thực chất thuộc về bị đơn.
Mục đích của lệnh nhằm ngăn chặn bị đơn lách luật bằng cách chuyển tài sản sang tên người khác (ví dụ: người thân, công ty sân sau, hoặc tài khoản nước ngoài).
Tòa án có thể ban hành Chabra Order nếu nguyên đơn chứng minh được:
- Có khả năng hợp lý cho rằng tài sản đứng tên bên thứ ba thực tế thuộc về bị đơn chính, hoặc bị đơn có quyền kiểm soát thực sự đối với tài sản đó;
- Có rủi ro thực tế rằng tài sản đó sẽ bị tẩu tán, làm cản trở việc thi hành án sau này;
- Việc phong tỏa tài sản của bên thứ ba là cần thiết, hợp lý và công bằng.
Lệnh giữ hộ chiếu / cấm xuất cảnh (Passport / Travel Orders)
Lệnh giữ hộ chiếu hoặc cấm xuất cảnh là một biện pháp cưỡng chế tạm thời được tòa án áp dụng nhằm ngăn chặn nguy cơ đương sự rời khỏi lãnh thổ quốc gia, đặc biệt trong các trường hợp có dấu hiệu trốn tránh nghĩa vụ pháp lý, tẩu tán tài sản hoặc cản trở hoạt động điều tra, xét xử. Biện pháp này thường đi kèm với các hình thức bảo toàn khác như lệnh phong tỏa tài sản hoặc lệnh cấm giao dịch, với mục tiêu bảo đảm hiệu lực thi hành của phán quyết trong tương lai.
Lệnh cấm xuất cảnh là một biện pháp pháp lý nhạy cảm, chỉ được ban hành khi có căn cứ rõ ràng, cụ thể cho thấy có nguy cơ hiện hữu và thực tế rằng người bị áp dụng sẽ rời khỏi khu vực tài phán và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tố tụng. Bởi lẽ, quyền tự do đi lại là một phần không thể tách rời của quyền công dân, và mọi sự hạn chế phải được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tiêu chuẩn hợp pháp và hợp hiến. Việc áp dụng quá mức hoặc không đúng quy trình có thể dẫn đến vi phạm quyền con người và làm suy yếu tính công bằng của hệ thống tư pháp.
Kết luận
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa mạnh mẽ hiện nay, gian lận xuyên biên giới không chỉ trở thành hiện tượng phổ biến mà còn đặt ra nhiều thách thức pháp lý đối với cả cá nhân, doanh nghiệp và cơ quan tiến hành tố tụng. Qua phân tích, có thể thấy rằng các quốc gia theo hệ thống thông luật đã phát triển nhiều biện pháp tố tụng sáng tạo và hiệu quả nhằm ứng phó với loại hình hành vi này.
Việc cung cấp cho doanh nghiệp Việt Nam một khung kiến thức pháp lý cơ bản về các biện pháp nêu trên không chỉ giúp họ nâng cao năng lực phòng ngừa rủi ro trong giao dịch quốc tế, mà còn tạo điều kiện để ứng phó kịp thời khi bị xâm phạm quyền lợi tại nước ngoài, nhất là trong bối cảnh hoạt động đầu tư, hợp tác và thương mại xuyên quốc gia ngày càng sâu rộng. Đồng thời, đây cũng là gợi ý quan trọng cho quá trình hoàn thiện pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam, hướng đến việc tiếp cận các nguyên tắc phổ quát về công lý, hiệu quả và bảo vệ tài sản.
ASL Law là công ty luật độc lập và cung cấp đầy đủ dịch vụ được tín nhiệm cao của Việt Nam gồm các luật sư giàu kinh nghiệm và tài năng. ASL Law được Legal500, Asia Law, WTR và Asia Business Law Journal xếp hạng là Công ty Luật hàng đầu tại Việt Nam. Có trụ sở tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, mục đích chính của ASL LAW là cung cấp lời tư vấn và giải pháp lý thiết thực, hiệu quả và hợp pháp nhất cho khách hàng trong nước và quốc tế. Nếu cần sự trợ giúp, Quý khách hàng có thể gửi email liên hệ tới [email protected].
Liên hệ với công ty Luật ASL LAW để được tư vấn về tranh tụng và giải quyết tranh chấp.
BÀI VIẾT HỮU ÍCH LIÊN QUAN
